ПАРТЫЗАНСКІ РУХ У ЗАХОДНЯЙ БЕЛАРУСІ Ў ПЕРШАЙ ПАЛОВЕ 1920-х гг.: СТАН І ПЕРСПЕКТЫВЫ ДАСЛЕДАВАННЯ

Отечественная историческая наука как в советское время, так и в период суверенной Республики Беларусь демонстрировала устойчивый интерес к истории вооруженного сопротивления западнобелорусского населения польской оккупации как яркому примеру самоотверженной борьбы белорусского народа за преодоление несправедливого Рижского мирного договора. Западнобелорусское партизанское движение вызывало живой отклик в настроениях белорусского народа, было представленно самыми разнообразными политическими силами, действия которых не всегда соотносились с тактическими установками и практическими потребностями большевистского руководства, зависели от разнонаправленных белорусских национальных организаций, а также иностранных военно-политических структур.
Поэтому широко озвученнные примеры партизанского сопротивления польским властям получали в 1920-е годы и получают сегодня неоднозначную и противоречивую оценку историков. В статье отражены основные научно-методологические показатели развития отечественной историографии истории партизанского движения в Западной Беларуси в первой половине 1920-х годов. На основании широкого круга  историографических и архивных источников представлен процесс развития историографии вопроса, выявлены основные подходы к изучению истории партизанской борьбы, формулировки и оценки деятельности различных течений партизанского движения, сделан вывод о наличии научно-теоретической и  источниковедческой базы для монографического изучения темы.

историография, источники, методология, Западная Беларусь, партизанское движение, политические партии, восстание

1. Савіч, А. А. Нацыянальна-вызваленчы рух у Заходняй Беларусі (1921–1939 гады) : гістарыяграфія праблемы : манаграфія / А. А. Савіч ; навук. рэд. А. А. Каваленя. – Брэст : БрДУ імя А. С. Пушкіна, 2012. – 288 с.

2. Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь (НАРБ). – Ф. 60п. Воп. 3. Спр. 576.

3. НАРБ. – Ф. 60п. Воп. 3. Спр. 582.

4. Бядуля, З. Партызанскі рух у Заходняй Беларусі / З. Бядуля // Заходняя Беларусь. – Менск : ДБВ, 1925. – С. 48–68.

5. Заходняя Беларусь. – Менск : ДБВ, 1925. – 68 с.

6. Цэнтральны навуковы архіў НАН Беларусі. – Ф. 68. Воп. 1. Спр. 3.

7. Вахтомаў, Г. В. Станаўленне гістарыяграфіі рэвалюцыйнага руху ў Заходняй Беларусі / Г. В. Вахтомаў,У. М. Міхнюк // Вес. АН БССР. Сер. грамад. навук. – 1988. – № 5. – С. 118–125.

8. Лучанін, М. Заходняя Беларусь пад панаваньнем Польшчы / М. Лучанін. – Менск : Беларус. дзярж. выд.,1926. – 56 с.

9. Смертный приговор партизанам // Правда. – 1925. – 13 мая.

10. Дзейнасць партызанаў // Савецкая Беларусь. – 1925. – 29 мая.

11. У Заходняй Беларусі. Суд над партызанамі // Савецкая Беларусь. – 1925. – 7 снеж.

12. НАРБ. – Ф. 60п. Воп. 3. Спр. 587.

13. Егоров, Г. Западная Белоруссия / Г. Егоров. – М. : Гос. изд-во полит. лит., 1939. – 40 с.

14. Гарбуноў, Ц. Год пад сцягам саветаў / Ц. Гарбуноў. – Мінск : Дзярж. выд-ва пры СНК. Рэд. паліт. літ. 1940. – 56 с.

15. Заходняя Беларусь пад панскім гнётам і яе вызваленне / пад рэд. Н. М. Нікольскага і І. Ф. Лочмеля. – Мінск : Выд-ва АН БССР, 1940. – 96 с.

16. Савіч, А. А. М. С. Арэхва як арганізатар даследавання Заходняй Беларусі 1921–1939 гг. / А. А. Савіч // Личность в истории: героическое и трагическое: сб. материалов Пятой междунар. науч.-практ. конф., посвящ. 20-летию ист. фак., Брест, 23–24 ноября 2011 г. / Брест. гос. ун-т им. А. С. Пушкина ; редкол.: М. Э. Чесновский (гл. ред.) [и др.]. – Брест: БрГУ, 2012. – С. 196–200.

17. НАРБ. – Ф. 1440. Оп. 3. Д. 1103.

18. Полуян, В. А. Революционное и национально-освободительное движение в Западной Белоруссии в 1920–1939 гг. / В. А. Полуян, И. В. Полуян. – Минск : Госиздат, 1962. – 222 с.

19. Революционный путь Компартии Западной Белоруссии (1921–1939 гг.) / А. Н. Мацко [и др.] ; под ред. А. Н. Мацко и В. Е. Самутина. – Минск : Беларусь, 1966. – 403 с.

20. Сорокин, А. А. Революционное и освободительное крестьянское движение в Западной Белоруссии (1920–1939 гг.) / А. А. Сорокин. – Минск : БГУ, 1970. – 171 с.

21. Сташкевич, Н. С. Приговор революции: крушение антисоветского движения в Белоруссии. 1917–1925 / Н. С. Сташкевич. – Минск : Университетское, 1985. – 304 с.

22. Ваўпшасаў, С. А. На разгневанай зямлі / С. А. Ваўпшасаў / Літ. апрац. В. Бурносаў. – Мінск : Дзяржвыд. БССР. Рэд. сац.-экан. літ., 1963. – 232 с.

23. Борисов, И. Человек из легенды : док. повесть / И. Борисов ; вступ. слово А. Рудака. – Минск : Маст. літ., 1991. – 335 с.

24. Ладысеў, У. Ф. Цяжкі шлях выпрабаванняў / У. Ф. Ладысеў // Беларус. гіст. часоп. – 1994. – № 1. – С. 81–88.

25. Фадзееў, Л. Кірыла Арлоўскі: герой ці бандыт? / Л. Фадзееў // Свабода. – 1994. – 13–19 снеж. – С. 6.

26. Стасевіч, Ю. Партызанка Заходняй Беларусі / Ю. Стасевіч // Пагоня. – 1995. – 17–23 сак., 24–30 сак.

27. Грыцкевіч, А. Гісторыя геапалітыкі Беларусі / А. Грыцкевіч // Спадчына. – 1994. – № 4. – С. 48–61.

28. Мезга, М. Мяжа канфрантацыі (становішча Заходняй Беларусі пасля падпісання Рыжскай дамовы 1921 г.) /М. Мезга // Беларус. мінуўшчына. – 1996. – № 2. – С. 29–31.

29. Касцюк, М. П. Сістэма бальшавіцкай улады на Беларусі / М. П. Касцюк. – Мінск : ВП «Экаперспектыва», 2000. – 308 с.

30. Коўкель, І. І. Польска-літоўскі канфлікт і роля ў ім беларускіх палітычных партый і арганізацый / І. І. Коўкель // Беларусіка=Albaruthenica: Кн. 3 : Нацыянальныя і рэгіянальныя культуры, іх узаемадзеянне / рэд.: А. Мальдзіс [і інш.]. – Мінск : Навука і тэхніка, 1994. – С. 259–269.

31. Коўкель, І. І. Партызанскі рух на Гродзеншчыне ў 1921–1925 гадах / І. І. Коўкель, А. М. Чарнякевіч // Слонімшчына вачыма навукоўцаў і краязнаўцаў : матэрыялы рэгіян. гіст.-краязн. канф., прысвеч. 750-годдзю г. Слоніма і 70-годдзю заснавання Слонімскага раённага краязнаўчага музея імя І. І. Стаброўскага / склад. : Д. С. Аляшкевіч,І. П. Крэнь ; пад рэд. І. П. Крэня. – Слонім : Слонімская друкарня, 2002. – С. 254–259.

32. Хвірысюк, В. М. Арганізацыя партызанскай барацьбы ў Заходняй Беларусі супраць польскіх уладаў у 1921–1922 гг. / В. М. Хвірысюк // Берасцейскі хранограф. – 1999. – Вып. 2. – С. 92–100.

33. Стужынская, Н. І. Беларусь мяцежная: з гісторыі ўзброенага антысавецкага супраціўлення ў 20-я гг. XX стагоддзя. Выданне другое, пашыранае / Н. І. Стужынская. – Вільня : Наша будучыня, 2011. – 384 с.

34. Татаренко, А. Недозволенная память. Западная Беларусь в документах и фактах: 1921–1954-е годы / А. Татаренко. – СПб. : Архив АТ, 2006. – 808 с.

35. Тарас, А. Е. Анатомия ненависти / А. Е. Тарас. – Минск : Харвест, 2012. – 798 с.

36. Śleszyński, W. Bezpieczeństwo wewnętrzne w polityce państwa polskiego na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej / W. Śleszyński. – Warszawa : RYTM, 2007. – 400 s.

37. Cichoracki, P. Stołpce – Łowcza – Leśna 1924: II Rzeczpospolita wobec najpoważniejszych incydentów zbrojnych w województwach północno-wschodnich / Piotr Cichoracki. – Łomianki: LTW, 2012. – 337 s.

38. Линдер, И. Красная паутина: тайны разведки Коминтерна. 1919–1943 / И. Линдер, С. Чуркин. – М. : РИПОЛ классик, 2005. – 686 с.

39. Гімжаўскас, Э. Беларускі фактар пры фарміраванні літоўскай дзяржавы ў 1915–1923 гг. / Эдмундас Гімжаўскас. – 2-е выд. – Смаленск : Інбелкульт, 2013. – 216 с.

40. Каспаравічус, А. Палітычная роля беларусаў у дыпламатычнай гульні Коўна і Масквы ў 1920–1925 гг. / А. Каспаравічус // ARCHE Пачатак. – 2009. – № 9 (84). – С. 221–253.

41. Материалы особой папки Политбюро ЦК РКП(б) – ВКП(б) по вопросу советско-польских отношений. 1923–1945. – М.: Ин-т славяноведения и балканистики РАН, 1997. – 74 с.

42. Архівы Беларускай Народнай Рэспублікі. – Т. 1. – Кн. 1 / Бел. ін-т навукі і мастацтва. Т-ва беларус. пісьменства. Наша Ніва. – Вільня – Нью-Ёрк – Мінск – Прага, 1998. – 866 с.; Кн. 2. – Вільня – Нью-Ёрк – Мінск – Прага, 1998. – 1721 с.

43. Знешняя палітыка Беларусі : зб. дак. і матэрыялаў : у 8 т. Т. 1 : 1917–1922 гг. / склад.: У. М. Мiхнюк [i iнш.] ; рэдкал.: I. I. Антановiч [i iнш.]. – Мінск : БелНДІДАС, 1997. – 398 с.; Т. 2 : 1923–1927 гг. / склад.: У. М. Мiхнюк [i iнш.] ; рэдкал.: I. I. Антановiч [i iнш.]. – Мінск : БелНДІДАС, 1999. – 461 с.

44. Коминтерн против фашизма : док. – М. : Наука, 1999. – 505 с.

45. Политбюро ЦК РКП(б) – ВКП(б) и Коминтерн, 1919–1943 : док. – М. : Росспэн, 2004. – 958 с.

46. Кароткі нарыс беларускага пытання / рэд.: А. Пашкевіч, А. Вашкевіч, А. Чарнякевіч. – Мінск : І. П. Логвінаў, 2009. – 395 с.

47. Расійскі дзяржаўны архіў сацыяльна-палітычнай гісторыі (РДзАСПГ). – Ф. 17. Воп. 63. Спр. 16.

48. РДзАСПГ. – Ф. 495. Воп. 123. Спр. 249.

49. Дзяржаўны архіў Брэсцкай вобласці (ДзАБВ). – Ф. 67. Воп. 4. Спр. 27.

50. ДзАБВ. – Ф. 92. Воп. 1. Спр. 130.

51. ДзАБВ. – Ф. 2028. Воп. 1. Спр. 37.

52. Дзяржаўны архіў Гродзенскай вобласці (ДзАГВ). – Ф. 200. Воп. 2. Спр. 7.

53. ДзАГВ. – Ф. 551. Воп. 1. Спр. 126.

54. НАРБ. – Ф. 60п. Воп. 3. Спр. 587.

55. НАРБ. – Ф. 242п. Воп. 2. Спр. 11.

56. НАРБ. – Ф. 242п. Воп. 2. Спр. 12.

57. НАРБ. – Ф. 325. Воп. 1. Спр. 57.

58. Чарнякевіч, А. Кароткі нарыс гісторыі ўзаемаадносін беларускага нацыянальнага руху і ІІ аддзела Галоўнага камандавання (Генеральнага штаба) Войска Польскага ў 1918–1923 гг. / А. Чарнякевіч, А. Пашкевіч // ARCHE Пачатак. – 2009. – № 8. – С. 22–73.

59. Сыч, Р. Арганізацыя «Зялёны Дуб»: антыпольскі аспект дзейнасці / Р. Сыч // Моўнакультурная прастора Брэсцка-Пінскага Палесся : зб. навук. арт. : у 2 ч. / М-ва адукацыі Рэсп. Беларусь, Брэсц. дзярж. ун-т імя А. С. Пушкіна, Каф. гісторыі беларус. мовы і дыялекталогіі ; рэдкал.: М. М. Аляхновіч [і інш.]. – Брэст : Альтэрнатыва, 2011. – Ч. 2. – С. 135–138.