Мастацкае ўвасабленне нацыянальных культурных кодаў у беларускім эпасе

   Художественная картина мира в литературном произведении содержит систему художественных образов, мотивов, отражающих различные аспекты культурных универсалий и имеющих культурные смыслы, транслируемые с помощью культурных кодов. В художественных произведениях могут сочетаться коды разных культур, однако национальные культурные коды направлены на то, чтобы показать ментальные установки, особенности мировоззрения, моделей поведения представителей определенной культуры. Исследуя специфику национальной картины мира, исследователи обращаются к особенностям репрезентации культурных смыслов в рамках диад: «хорошее – плохое», «жизнь – смерть», «мужское – женское», «реальное – идеальное», «Запад – Восток», «свое – чужое», «гармония – дисгармония» и др. Рассмотрены изменения и константы в определении культурных смыслов, выделенных с помощью диад «можно – нельзя», «сейчас – потом», «история – вечность» на примере белорусских эпических произведений первых десятилетий ХХ в. и рубежа ХХ–ХХI вв. Сделан вывод о том, что национальные культурные коды выступают носителями глубинных историко-культурных смыслов, через которые проявляются социальные, экономические, геополитические, культурные особенности представителей определенной нации или даже населения государства в целом.

1. Швед, І. А. Дэндралагічны код беларускага традыцыйнага фальклору / І. А. Швед. – Брэст : БрДУ, 2004. – 301 с.

2. Швед, І. А. Арніталагічны код беларускай традыцыйнай духоўнай культуры / І. А. Швед. – Брэст : БрДУ, 2019. – 289 с.

3. Ляшчынская, В. А. Гастранамічны код культуры беларусаў. Стэрэатыпы ежы ў вобразах фразеалагізмаў беларускай мовы / В. А. Ляшчынская. – Мінск : РІВШ, 2022. – 272 с.

4. Грыневіч, Я. І. Арніталагічны код беларускіх пазаабрадавых лірычных песень / Я. І. Грыневіч // Пытанні мастацтвазнаўства, этналогіі і фалькларыстыкі : [зб. арт.] / Нац. акад. навук Беларусі, Цэнтр даслед. беларус. культуры, мовы і літ., Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. – Мінск, 2015. – Вып. 18. – С. 216–223.

5. Грыневіч, Я. І. Метэаралагічны код беларускіх пазаабрадавых лірычных песень / Я. І. Грыневіч // Пытанні мастацтвазнаўства, этналогіі і фалькларыстыкі : [зб. арт.] / Нац. акад. навук Беларусі, Цэнтр даслед. беларус. культуры, мовы і літ., Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. – Мінск, 2016. – Вып. 20. – С. 307–313.

6. Грыневіч, Я. І. Каляндарна-храналагічны код беларускіх пазаабрадавых лірычных песень / Я. І. Грыневіч // Пытанні мастацтвазнаўства, этналогіі фалькларыстыкі : [зб. арт.] / Нац. акад. навук Беларусі, Цэнтр даслед. беларус. культуры, мовы і літ., Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. – Мінск, 2015. – Вып. 19. – С. 201–208.

7. Грыневіч, Я. І. Лічбавы код беларускіх пазаабрадавых лірычных песень / Я. І. Грыневіч // Аўтэнтычны фальклор: праблемы захавання, вывучэння, успрымання : зб. навук. прац удзельнікаў VIII Міжнар. навук. канф. (Мінск, 25–27 крас. 2014 г.) / Беларус. дзярж. ун-т культуры і мастацтваў [і інш.] ; рэдкал.: В. Р. Языковіч [і інш.]. – Мінск, 2014. – С. 82–84.

8. Грыневіч, Я. І. Саматычны код беларускіх пазаабрадавых лірычных песень / Я. І. Грыневіч // Пытанні мастацтвазнаўства, этналогіі і фалькларыстыкі : [зб. арт.] / Нац. акад. навук Беларусі, Цэнтр даслед. беларус. культуры, мовы і літ., Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. – Мінск, 2014. – Вып. 16. – С. 184–190.

9. Телия, В. Н. Русская фразеология. Семантический, прагматический и лингвокультурологический аспекты / В. Н. Телия. – М. : Яз. рус. культуры, 1996. – 288 с.

10. Толстой, Н. И. О словаре «Славянское древности» / Н. И. Толстой, С. М. Толстая // Славянские древности : этнолингвист. слов. : в 5 т. / Рос. акад. наук, Ин-т славяноведения и балканистики. – М., 1995. – Т. 1. – С. 5–14.

11. Гарадніцкі, Я. А. Літаратура як мастацтва: камунікатыўнасць, інтэрмедыяльнасць, наратыўнасць / М. Я. Гарадніцкі. – Мінск : Беларус. навука, 2014. – 401 с.

12. Савицкий, В. М. Культурные коды: сущность, состав и функционирование в процессе общения / В. М. Савицкий // Дискурс проф. коммуникации. – 2019. – Т. 1, № 4. – С. 68–77. doi: 10.24833/2687-0126-2019-1-4-68-77

13. Вальчук, А. В. Этнакультурныя канцэпты ў беларуска-іспанскім літаратурным дыскурсе / А. В. Вальчук // Паэтыка літаратурных сувязей / У. В. Гніламедаў [і інш.] ; навук. рэд.: У. В. Гніламедаў, М. У. Мікуліч. – Мінск, 2017. – С. 113–176.

14. Шаўлякова-Барзенка, І. Л. Проза / І. Л. Шаўлякова-Барзенка // Гісторыя беларускай літаратуры ХХ стагоддзя : у 4 т. / НАН Беларусі, Аддз-не гуманітар. навук і мастацтваў, Цэнтр даслед. беларус. культуры, мовы і літ. ; навук. рэд.: У. В. Гніламедаў, С. С. Лаўшук. – 2-е выд. – Мінск, 2015. – Т. 4, кн. 3. – C. 8–35.

15. Белая, А. Абрысы роднага. Нацыянальныя локусы культуры ў беларускай прозе «эпохі рубяжа» / А. Белая. – Баранавічы : БарДУ, 2015. – 206 с.

16. Шамякін, І. Збор твораў : у 23 т. / І. Шамякін ; падрыхт. тэкстаў і камент. Л. Дуктавай. – Мінск : Маст. літ., 2011. – Т. 7 : Аповесці, 1996–1998. – 503 с.

17. Крысько, В. Г. Этническая психология : учеб. пособие / В. Г. Красько – 4-е изд., стер. – М. : Академия, 2008. – 313 с.

18. Сіпакоў, Я. Зубрэвіцкая сага: раман у апавяданнях / Я. Сіпакоў. – Мінск : Літ. і Маст., 2010. – 328 с.

19. Чарота, І. Пошук спрадвечнай iснасцi: беларуская літаратура ХХ стагоддзя ў працэсах нацыянальнага самавызначэння / І. Чарота. – Мінск : Навука і тэхніка, 1995. – 159 с.

20. Беларуская літаратура ХХ–ХХІ стст.: рэцэпцыя глабальнага і прэзентацыя самабытнага / З. У. Драздова [і інш.] ; навук. рэд. А. А. Манкевіч. – Мінск : Беларус. навука, 2023. – 413 с.