Проблемы изучения языковых влияний в северо­-славяно­-балтийской кон­тактной зоне

Колоссальный интеллектуальный вклад в развитие мировой славистики недавно ушедшего из жизни профессора Г. А. Цыхуна, чье научное наследие, несомненно, вдохновляет на дальнейшие эвристические разыскания в области исследования языковых влияний в северо-­славяно-­балтийской контактной зоне, обусловливает выбор темы данной статьи и актуализацию заявленной проблематики. Профессор Г. А. Цыхун обладал непревзойденным лингвистическим чутьем, позволяющим обнаруживать интереснейшие ареальные парадоксы. Выявляемые ученым противоречия закономерно становились объектом полемики в кругу славистов, что стимулировало открытие новых языковых явлений и переосмысление опыта постижения их сущности. В беседах и дискуссиях с учениками Г. А. Цыхун акцентировал особое внимание на необходимости тщательного и глубокого изучения исторических условий, в которых зарождались и развивались белорусско-­польские контакты в пространстве и времени. Сегодня, фокуси­руясь на указанной задаче, мы имеем возможность приблизиться к разгадке феномена изоглосс с единым центром экспансии, зафиксированных в северо­-славянско-­балтийской контактной зоне в качестве белорусско­-польских коррелятов. Для экстраспективного установления мотивации и природы их появления необходимо учитывать целый спектр сопутствующих проблем и факторов, избирательный анализ которых представлен в настоящей публикации.

1. Tsykhun G. A. Northern fragment of the West Slavic­East Slavic contact zone. Studia nad polszczyzną kresową [Studies on the Borderland Polish Language]. Warsaw, 2001, vol. 10, pp. 65–69 (in Belarusian).

2. Glinka S., Obrębskiej­Jabłońskiej A., Siatkowskiego J. (eds.). Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny: w 10 t. [Atlas of East Slavic dialects of the Bialystok region: in 10 vol.]. Wrocław etc., Ossoliński National Institute, 1980–2009. 10 vol. (in Polish).

3. Dahl Ö., Koptjevskaja­Tamm M. (eds.). Circum-Baltic languages. Vol. 2. Grammar and typology. Studies in Language Companion Series, no. 55. Amsterdam, John Benjamin Publishing Company, 2001. 423 p. http://dx.doi.org/10.1075/slcs.55.15kop

4. Erker A. Present tense verb forms in the Belorussian idiom of the Baltic­Slavic frontiers. Studies in Slavic dialectology. Issue 16. Grammar of Slavic dialects. Mechanisms of evolution. Losses and innovations. Historical and typological phenomena. Moscow, 2013, pp. 166–178 (in Russian).

5. Ivanov V. V. Development of *(-)tl-, *(-)dl- > (-)kl-, (-)gl- in the Circum­Baltic language zone and dialectal division of Proto­Slavic. Slavyanskoe yazykoznanie: XIV Mezhdunarodnyi s”ezd slavistov, Okhrid, 10–16 sentyabrya 2008 g.: doklady rossiiskoi delegatsii [Slavic linguistics: XIV International Congress of Slavists (Ohrid, 2008): reports of the Russian delegation]. Moscow, 2008, pp. 249–276 (in Russian).

6. Szcześniak K. Dwie pracy toponamastyczne dotyczące pogranicza słowiańsko­włoskiego i bałtycko­słowiańskiego. Rocznik Slawistyczny = Revue Slavistique, 1998, vol. 51, pp. 109–116 (in Polish).

7. Rembiszewska D. K., Siatkowski J. Nawiązania czy pożyczki na pograniczu polsko­wschodniosłowiаńskim? Cz. II. Rocznik Slawistycznyn = Revue Slavistique, 2017, vol. 66, pp. 27–63 (in Polish).

8. Maryniakowa I., Rembiszewska D. K., Siatkowski J. Różnojęzyczne słownictwo gwarowe Podlasia, Suwalszczyzny i północno-wschodniego Mazowsza [Multilingual dialectal vocabulary of Podlasie, Suwalki Region and north­eastern Mazovia. Warsaw, Institute of Slavic Studies, Polish Academy of Sciences]. Warsaw, Institute of Slavic Studies of the Polish Academy of Sciences, 2014. 473 p. (in Polish).

9. Zdancewicz T. Litewskie i ruskie zasięgi słownikowe na Białostocczyźnie. Z polskich studiów slawistycznych. Seria 2, Językoznawstwo. Prace na V Miȩdzynarodowy Kongres Slawistów w Sofii [From Polish Slavic studies. Series 2, Linguistics. Works for the 5th International Congress of Slavists in Sofia]. Warsaw, 1963, pp. 287–310 (in Polish).

10. Falińska B., Kowalska A. Polsko­białoruskie i polsko­ukraińskie związki leksykalno­słowotwórcze. Z polskich studiów slawistycznych. Seria 6, Językoznawstwo. Prace na IX Międzynarodowy Kongres Slawistów w Kijowie [From Polish Slavic studies. Series 6, Linguistics. Works for the 9th International Congress of Slavists in Kiev]. Warsaw, 1983, pp. 91–100 (in Polish).

11. Nitsch K. O wzajemnym stosunku gwar ludowych i języka literackiego. Język Polski, 1913, no. 1, pp. 79–83 (in Polish).

12. Kudzinowski Cz. Jaćwingowie w języku. Acta Baltico-Slavica, 1964, vol. 1, pp. 217–225 (in Polish).

13. Zdancewicz T. Wpływy białoruskie w polskich gwarach pod Sejnami. Prace Komisji Językoznawczej. T. 2, no. 2 [The influence of Belarusian dialects in Polish dialects near Sejny. Works of the Linguistic Commission. Vol. 2, no. 2]. Poznań, Poznań Society of Friends of Science, 1966. 122 p. (in Polish).

14. Dejna K. Atlas polskich innowacji dialektalnych [Atlas of Polish Dialectal Innovations]. Warsaw, Łódź, State Scientific Publishing House, 1981. 60, [100] p. (in Polish).

15. Kowalska A. Z badań nad wschodniosłowiańskimi wpływami słowotwórczymi w gwarach mazowiecko­podlaskich. Polszczyzna Mazowsza i Podlasia: śladami Kolberga i Glogera po ziemi Łomżyńskiej [The Polish of Mazovia and Podlasie: Following the Footsteps of Kolberg and Gloger in the Łomża Land]. Łomża, 1997, pp. 31–41 (in Polish).

16. Popowska­Taborska H. O niektórych paralelach leksykalnych kasubsko­wschodniosłowiańskich. Slavia Occidentalis, 1974, vol. 31, pp. 85–91 (in Polish).

17. Belarusian-Polish isolexes: materials for discussion. Institute of Linguistics of the Academy of Sciences of the BSSR. Minsk, 1975. 164 p. (in Belarusian).

18. Tsykhun G. A. Areal­linguistic aspects of semantic reconstruction. Studia etymologica Brunensia. 1. Prague, 2000, pp. 201–207 (in Belarusian).

19. Tsykhun G. A. Observations on the hydronymy of the Belarusian­Polish border. Belaruska-pol’skіya kul’turna-mounyya uzaemadachynennі: ad gіstoryі da suchasnastsі: zbornik navukovykh artykulau [Belarusian­Polish cultural and linguistic interactions: from history to the present: a collection of scientific articles]. Minsk, 2016, pp. 239–242 (in Belarusian).

20. Gajek J. Studia nad etnograficzną regionalizacją Polski. Lud, 1962, vol. 47, pp. 165–209 (in Polish).

21. Trubachev O. N. Slavic philology and comparative studies. From congress to congress. Works on etymology: word, history, culture. Vol. 1. Moscow, 2004, pp. 154–188 (in Russian).

22. Tsykhun G. A. Observations on the hydronymy of the Bialystok­Hrodna border region. Studia Slawistyczne, 1999, no. 1, pp. 81–87 (in Belarusian).

23. Tyszkiewicz J. Proces slawizacji ziem dorzecza Niemna w VI–XI w. Przegląd historyczny, 1973, vol. 64, pp. 1–23 (in Polish).

24. Nalepa J. Jaćwięgowie: nazwa i lokalizacja. Prace Białostockiego Towarzystwa Naukowego; no. 2 [Yotvingians: name and location. Proceedings of the Białystok Scientific Society; no. 2]. Białystok, State Scientific Publishing House, 1964. 60 p. (in Polish).

25. Bednarczuk L. Wokół etnogenezy Białorusinów. Acta Baltico-Slavica, 1984, vol. 16, pp. 33–47 (in Polish).

26. Veksler P. A historical phonology of the Belarusian language. Minsk, Logvinau Publ., 2004. 256 p. (in Belarusian).

27. Mechkovskaya N. B. General linguistics. Structural and social typology of languages. Minsk, Amalfeya Publ., 2000. 368 p. (in Russian).

28. Kamiński A. Pogranicze polsko­ruskie­jaćwieskie między Biebrzą i Narwią. Rocznik Białostocki [Bialystok Yearbook], 1963, vol. 4, pp. 7–41 (in Polish).

29. Lehr­Spławiński T. Polish language. Moscow, Publishing house of foreign literature, 1954. 367 p. (in Russian).

30. Tsykhun G. A. From the Neman hydronymy. Studia slawistyczne, 2000, no. 2, pp. 261–265 (in Belarusian).

31. Cychun H. The Yotvingian problem in Belarusian­Polish language contacts. Białostocki przegląd kresowy. T. 5. Dziedzictwo przeszłości kultur narodowych [Białystok Borderlands Review. Vol. 5. Heritage of the Past of National Cultures]. Białystok, 1996, pp. 33–36 (in Belarusian).

32. Stieber Z. Z pogranicza językowego polsko­białoruskiego. Świat językowy Słowian [The linguistic world of the Slavs]. Warszawa, 1974, pp. 435–439 (in Polish).

33. Wiśniewski J. Zarys dziejów osadnictwa na Białostocczyźnie. Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny. T. 1. Wrocław etc., 1980, pp. 14–27 (in Polish).

34. Trusau A. A. A land unknown to us: Belarus at its ethnographic boundaries. Minsk, Knigazbor Publ., 2009. 151 p. (in Belarusian).

35. Czubiński A. Polska. Dzieje narodu, państwa i kultury. T. 6. Polska i Polacy po II Wojnie Światowej (1945–1989) [Poland. The history of the nation, state and culture. Vol. 6. Poland and Poles after the World War II (1945–1989)]. Poznań, A. Mickiewicz University Publishing House, 1998. 928 p. (in Polish).

36. Vyarenich V. L. Polish peripheral dialects in the East (to the history of the issue). Polish dialects in the USSR: research and materials. Part 1: 1967–1969. Minsk, 1973, pp. 5–21 (in Belarusian).

37. Moszyński K. Kultura ludowa Słowian. T. 1. Kultura materialna [Folk culture of the Slavs. Vol. 1. Material culture]. 2nd ed. Warsaw, Book and Knowledge, 1967. 745 p. (in Polish).