ТЭМЫ ПРОВАДАЎ ЗІМЫ І СУСТРЭЧЫ ВЯСНЫ Ў МАСЛЕНІЧНЫХ АБРАДАХ БЕЛАРУСКАГА ПАЛЕССЯ

Мотивы проводов зимы и кликанья весны в масленичных обрядах белорусского Полесья проанализированы с использованием этнолингвистической методологии. Масленица рассматривается как один из праздников весеннего новолетия, ритуал перехода (в терминологии Арнольда ван Геннепа). В качестве ступеней перехода выделяются проводы зимы и кликанье весны. Использованы также наработки А. К. Байбурина, который уточняет выделенные ван Геннепом этапы в ритуале: «старый мир», который существовал до проведения ритуала, десемиотизируется; затем происходит создание новой семиосферы, собирание «нового мира» из обособленных частей; в конце ритуала – освоение созданного заново мира, его ритуальный раздел. Символический «старый мир», старый сезон в масленичных обрядах – это зима, а новый – весна. Проводы зимы и кликанье весны в полесской масленичной обрядности рассматриваются во взаимосвязи. Анализируются такие аспекты проводов зимы на Полесье, как сжигание чучела, ветоши, демонстрация специально сделанной куклы-чучела. Акцентируется внимание на таких особенностях масленичного кликанья весны, как исполнение весенних песен возле костра, в котором жгут чучело или ветошь, локально (Житковичский и Столинский р-ны) – кликанье весны с сыром в руках. 

1. Агапкина, Т. А. Мифопоэтические основы славянского народного календаря: Весенне-летний цикл / Т. А. Агапкина. – М. : Индрик, 2002. – 816 с.

2. Ван Геннеп, А. Обряды перехода / А. Ван Геннеп. – М. : Восточная лит., 2002. – 200 с.

3. Байбурин, А. К. Ритуал в традиционной культуре / А. К. Байбурин; НАН, Музей антропологии и этнографии им. П. Великого. – СПб. : Наука, 1993. – 240 с.

4. Морозов, И. А. Круг игры. Праздник и игра в жизни севернорусского крестьянина (ХІХ–ХХ вв.) / И. А. Морозов, И. С. Слепцова. – М. : Индрик, 2004. – 920 с.

5. Соколова, В. К. Весеннее-летние календарные обряды русских, украинцев и белорусов. ХІХ – начало ХХ в. / В. К. Соколова. – М. : Наука, 1979. – 288 с.

6. Атлас гісторыі Беларусі ад старажытнасці да нашых дзён: дадат. да 6-томнай “Энцыклапедыі гісторыі Беларусі” / Л. І. Языковіч [і інш.]. – Мінск : Беларус. Энцыкл., 2004. – 160 с.

7. Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Чачэрскага раёна. – Мінск : БЕЛТА, 2000. – 622 с.

8. Валодзіна, Т. В. Каляндарныя святы, звычаі і абрады / Т. В. Валодзіна, Т. І. Кухаронак, І. Ю. Смірнова // Традыцыйная мастацкая культура беларусаў : у 6 т. / рэдкал.: Т. Б. Варфаламеева (гал. рэд.) [і інш.]. – Мінск : Беларус. навука ; Вышэйш. шк., 2001–2013. – Т. 6: Гомельскае Палессе і Падняпроўе : у 2 кн. : Кн. 1 / Т. В. Валодзіна [і інш.]. – 2012. – С. 23–157.

9. Новак, В. С. Рэгіянальна-лакальныя асаблівасці фальклорных традыцый Добрушчыны / В. С. Новак // Зямля чароўная дабра : Добрушскі край : гісторыя і сучаснасць / пад агул. рэд. А. А. Станкевіча. – Гомель: Полеспечать, 2008. – С. 161–259.

10. Хойнікшчыны спеўная душа: народная духоўная культура Хойнікскага краю: фальклор.-этнаграф. зб. / пад агул. рэд. В. С. Новак. – Мінск : Выд. цэнтр БДУ, 2010. – 303 с.

11. Басько, В. І. Каляндарныя святы, звычаі і абрады / В. І. Басько, Т. В. Валодзіна, Т. І. Кухаронак // Традыцыйная мастацкая культура беларусаў : у 6 т. / рэдкал.: Т. Б. Варфаламеева (гал. рэд.) [і інш.]. – Мінск : Беларус. навука ; Вышэйш. шк., 2001–2013. – Т. 5: Цэнтральная Беларусь : у 2 кн. : Кн. 1 / В. І. Басько [і інш.]. – 2010. – С. 21–358.

12. Кухаронак, Т. І. Маскі ў каляндарнай абраднасці беларусаў / Т. І. Кухаронак. – Мінск: Ураджай, 2001. – 239 с.

13. Можейко, З. Я. Песни белорусского Полесья: в 2 вып. Вып. 1 / З. Я. Можейко. – М. : Сов. композитор, 1983. – 184 с.

14. Барысаўшчына – гэта таксама Малое Палессе [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: http://barysau. by/?p=1028. – Дата доступу: 07.09.2016.

15. Архіў рэспубліканскай грамадскай арганізацыі “Студэнцкае этнаграфічнае таварыства”. Аўдыяфайл 20150701_ML_01_Budcza_01.

16. Касцючык, В. М. Самабытныя моўныя адзінкі ў дыялектным і літаратурным кантэксце / В. М. Касцючык. – Брэст : БрДУ імя А. С. Пушкіна, 2013. – 124 с.

17. Басько, В. І. Масленіца / В. І. Басько, А. М. Боганева // Традыцыйная мастацкая культура беларусаў : у 6 т. / рэдкал.: Т. Б. Варфаламеева (гал. рэд.) [і інш.]. – Мінск : Беларус. навука ; Вышэйш. шк., 2001–2013. – Т. 2: Віцебскае Падзвінне / А. М. Боганева [і інш.]. – 2004. – С. 64–76.

18. Архіў Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору імя Кандрата Крапівы Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. – Ф. 23. Воп. 15. Спр. 4. Арк. 3.

19. Валодзіна, Т. В. Салома / Т. В. Валодзіна // Беларуская міфалогія: энцыкл. слоўнік / С. Санько [і інш.]. – Мінск : Беларусь, 2004. – С. 448–449.

20. Барвенава, Г. Асноўныя памылкі рэжысёраў сучасных святаў у выкарыстанні народнага касцюма / Г. Барвенава // Аўтэнтычны фальклор: праблемы захавання, вывучэння, успрымання : матэрыялы VII Міжнар. навук. канф., Мінск, 26–28 красавіка 2013 г. / БДУКМ; рэдкал.: Языковіч В. Р. (адк. рэд.) [і інш.]. – Мінск : БДУКМ, 2013. – С. 157–161.

21. Басько, В. І. Каляндарныя святы, звычаі і абрады / В. І. Басько, Т. В. Валодзіна, Т. І. Кухаронак // Традыцыйная мастацкая культура беларусаў : у 6 т. / рэдкал.: Т. Б. Варфаламеева (гал. рэд.) [і інш.]. – Мінск : Беларус. навука ; Вышэйш. шк., 2001–2013. – Т. 4. Брэсцкае Палессе : у 2 кн. Кн. 1 / В. І. Басько [і інш.]. – 2008. – С. 19–244.

22. Прыбылова, В. М. Музычны ландшафт песенна-абрадавых традыцый Масленіцы Верхняга Падняпроўя / В. М. Прыбылова. – Мінск : Беларус. дзярж. акад. музыкі, 2010. – 151 с.

23. Басько, В. І. Каляндарныя звычаі і абрады / В. І. Басько, Т. Б. Варфаламеева // Традыцыйная мастацкая культура беларусаў : у 6 т. / рэдкал.: Т. Б. Варфаламеева (гал. рэд.) [і інш.]. – Мінск : Беларус. навука ; Вышэйш. шк., 2001–2013. – Т. 1 : Магілёўскае Падняпроўе / В. І. Басько [і інш.]. – 2001. – С. 17–184.

24. Басько, В. І. Каляндарныя святы, звычаі і абрады / В. І. Басько, Т. І. Кухаронак // Традыцыйная мастацкая культура беларусаў : у 6 т. / рэдкал.: Т. Б. Варфаламеева (гал. рэд.) [і інш.]. – Мінск : Беларус. навука ; Вышэйш. шк., 2001–2013. – Т. 3. : Гродзенскае Панямонне : у 2 кн. : Кн. 1 / В. І. Басько [і інш.]. – 2006. – С. 21–262.

25. Гульні, забавы, ігрышчы / уклад. А. Ю. Лозка. – 3-е выд. – Мінск : Беларус. навука, 2003. – 534 с. – (Беларуская народная творчасць).

26. Фальклор прыпяцкага запаведніка / уклад. І. В. Глушэц [і інш.]. – Гомель : Гомел. абласны цэнтр народнай творчасці, 2013. – 78 с.

27. Народныя святы Берасцейшчыны // Астрамечаўскі рукапіс. Брэсцкі раённы краязнаўчы альманах. – 2014. – № 1 – С. 31–38.

28. Фальклорны архіў Дзяржаўнай установы “Мінскі абласны цэнтр народнай творчасці”. Сш. 7–1.

29. Фальклорны архіў Дзяржаўнай установы “Мінскі абласны цэнтр народнай творчасці”. Сш. 22–1. Арк. 56.

30. Доўнар-Запольская, А. М. Захаванасць старажытных элементаў у масленічным комплексе (Палессе) / А. М. Доўнар-Запольская // Рэгіянальныя асаблівасці фальклору і літаратуры славянскіх народаў: матэрыялы Міжнар. навук. канф., Гомель, 23–24 красавіка 2004 г. / пад рэд. І. Ф. Штэйнера. – Гомель : ГДУ імя Ф.Скарыны, 2004. – С. 208–211.